– Οι κυβερνήσεις πρέπει να αναπτυχθούν καινοτόμα προοδευτικά μέσα για τη χρηματοδότηση των κοινωνικών δαπανών μεγάλης κλίμακας που απαιτούνται για τη βελτίωση της ζωής και των μέσων διαβίωσης, ειδικά μετά την πανδημία του COVID-19. Οι πιο ισότιμες φορολογικές μεταρρυθμίσεις θα επιτρέψουν στις κυβερνήσεις να κινητοποιήσουν δίκαια τα απελπιστικά απαραίτητα έσοδα για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης για όλους.
Jomo Kwame Sundaram
Προκλήσεις δημοσιονομικής πολιτικής
Για να αντιμετωπιστεί η πανδημία και οι οικονομικές επιπτώσεις της, ήταν απαραίτητη η μαζική κινητοποίηση πόρων για την προστασία της υγείας και των μέσων διαβίωσης των ανθρώπων, τον περιορισμό της οικονομικής παρακμής και της στασιμότητας και τη διασφάλιση βιώσιμης προόδου.
Η δημοσιονομική πολιτική περιλαμβάνει την αξιοποίηση και την ανάπτυξη πόρων από τις κυβερνήσεις. Αλλά οι τρόποι κρατικής χρηματοδότησης και δαπανών επηρεάζουν τις οικονομικές ανισότητες. Τα μέτρα νομισματικής πολιτικής μπορούν να είναι υποστηρικτικά, αλλά δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τις δημοσιονομικές προσπάθειες.
Ωστόσο, η οικονομική επιβράδυνση απαιτεί πολύ περισσότερες κρατικές δαπάνες, που χρηματοδοτούνται σε μεγάλο βαθμό από το δημόσιο χρέος, δηλαδή από τον κρατικό δανεισμό. Αυτό ήταν αναμφίβολα απαραίτητο για την αντιμετώπιση της πανδημίας, αλλά η δημοσιονομική πολιτική θα πρέπει να είναι σταθερά αντικυκλική: επεκτατική για την αντιμετώπιση της ύφεσης και συντηρητική σε καλούς καιρούς.
Οι πλούσιες χώρες ήταν γενικά δημοσιονομικά πιο τολμηρές λόγω των ελλειμμάτων τους από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, αλλά κυρίως ως απάντηση στην πανδημία. Τεράστια πακέτα οικονομικής ανακούφισης και ανάκαμψης προσπάθησαν να προστατεύσουν τα εισοδήματα και τις επιχειρήσεις που αποτυγχάνουν, αν και άνισα.
Φορολογία οπισθοδρομική
Επιβλήθηκαν οπισθοδρομικοί αποικιακοί φόροι στους υποκείμενους πληθυσμούς, αλλά η φορολογική επίπτωση έγινε πιο προοδευτική μετά την ανεξαρτησία στις περισσότερες, αν και όχι σε όλες τις μετα-αποικιακές κοινωνίες. Τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, οι περισσότερες κυβερνήσεις έχουν μεταρρυθμίσει τις φορολογικές πολιτικές προς το χειρότερο, μειώνοντας τα μερίδια των φορολογικών εσόδων και μεταθέτοντας τη φορολογική επιβάρυνση από τα καλύτερα στο ευρύ κοινό.
Οι συμβουλές πολιτικής από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και η πολιτική πίεση από ισχυρές ελίτ και ξένους επενδυτές έχουν μειώσει τις προοδευτικές πτυχές της φορολογίας. Με τον Τραμπ, γελοία επιχειρήματα όπως η καμπύλη του Άρθουρ Λάφερ –χωρίς βάσιμες θεωρητικές ή εμπειρικές βάσεις– εξακολουθούν να επικαλούνται για να δικαιολογήσουν οπισθοδρομικές φορολογικές μεταρρυθμίσεις.
Οι πλούσιες εταιρείες και τα άτομα πλήρωναν όλο και λιγότερο σε άμεσους φόρους, καθώς το κοινό πλήρωνε όλο και περισσότερο στην έμμεση φορολογία, συνήθως στην κατανάλωση. Οι περισσότερες χώρες εξακολουθούν να φορολογούν το εισόδημα, αλλά οι φορολογικοί συντελεστές για το εταιρικό εισόδημα, τα άτομα υψηλού εισοδήματος, την περιουσία και την κληρονομιά έχουν μειωθεί στις περισσότερες χώρες τις τελευταίες δεκαετίες.
Τα περιουσιακά στοιχεία των πλουσίων διατηρούνται κυρίως ως μετοχές, μετοχές και ακίνητη περιουσία. Τα εισοδήματά τους προέρχονται κυρίως από τέτοια περιουσιακά στοιχεία και όχι ως μισθοί. Η φορολόγηση των πλεοναζόντων κερδών και του πλούτου μπορεί να αποφέρει σημαντικά έσοδα για τη χρηματοδότηση αναπτυξιακών πολιτικών και μέτρων, εκτός από τη μείωση του χάσματος μεταξύ των δικαιούχων και άλλων.
Αντίθετα, ο πλούτος φορολογείται συνήθως με χαμηλούς συντελεστές, ενώ τα τεράστια κενά επιτρέπουν την απόκρυψη τέτοιων περιουσιακών στοιχείων, συνήθως στο εξωτερικό. Πολλά τρισεκατομμύρια αποθησαυρίζονται σε συχνά μυστικούς λογαριασμούς σε φορολογικούς παραδείσους, τόσο off- όσο και on-shore. Όλα αυτά έχουν επιταχύνει τη συγκέντρωση πλούτου και την οικονομική ανισότητα.
Να γίνει η φορολογία πιο προοδευτική
Οι κυβερνήσεις λαμβάνουν κυρίως δημοσιονομικούς πόρους από φορολογικά έσοδα ή από δανεισμό. Η φορολογία είναι αναμφίβολα το πιο βιώσιμο, αποτελεσματικό και υπεύθυνο μέσο για τα κράτη για τη συγκέντρωση κεφαλαίων. Η προοδευτική φορολογία και οι κρατικές δαπάνες μπορούν και οι δύο να μειώσουν τις ανισότητες, αν και με διαφορετικούς τρόπους.
Απροσδόκητοι φόροι κερδών
Μερικά άτομα και επιχειρήσεις καρπώνονται τεράστιες ανταμοιβές από την πανδημία, ενώ οι περισσότεροι έχουν πληγεί. Πολλοί δισεκατομμυριούχοι έχουν γίνει πολύ πιο εύποροι, με το δέκα πλουσιότεροι υπερδιπλασιάζοντας τον πλούτο τους από 700 δισεκατομμύρια δολάρια σε 1500 δισεκατομμύρια δολάρια από τον Μάρτιο του 2020!
Οι απροσδόκητοι φόροι με υψηλούς συντελεστές δικαιολογούνται εύκολα. Εξάλλου, οι περισσότεροι που έχουν κερδίσει πολλά οφείλουν τον πλούτο τους που ανακάλυψαν πρόσφατα σε περιστάσεις που σε μεγάλο βαθμό δεν είναι δική τους δημιουργία. Τα απροσδόκητα εισοδήματα ή τα κέρδη κατά τη διάρκεια της πανδημίας μπορούν να εξακριβωθούν συγκρίνοντας τα πρόσφατα με τα προηγούμενα κέρδη. Τέτοια κέρδη θα πρέπει να φορολογούνται βαριά για τον ίδιο λόγο.
Φόροι περιουσίας
Η φορολόγηση του πλούτου έχει μειωθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες λόγω της επιτυχημένης άσκησης πίεσης από τους πλούσιους. Η εισαγωγή ή η επανεισαγωγή και η επέκταση της προοδευτικής φορολόγησης του πλούτου θα αποφέρει σημαντικά έσοδα εάν μπορέσουν να κλείσουν τα κενά, όχι μόνο στο εσωτερικό, αλλά και σε διεθνές επίπεδο.
Ίσως ακόμη περισσότερο από τη φορολογία εισοδήματος, οι φόροι περιουσίας είναι ένα προοδευτικό μέσο για την αύξηση των εσόδων. Έχουν επίσης περισσότερες δυνατότητες να αντιμετωπίσουν άλλα κληρονομικά προνόμια και ανισότητες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με τον πολιτισμό, την καταγωγή, την εθνικότητα και το φύλο.
Υποστήριξη υπό όρους
Οι κρατικές δαπάνες – συμπεριλαμβανομένων των επιδοτήσεων και των μέτρων ανακούφισης – δεν πρέπει να ωφελούν τις επιχειρήσεις που πληρώνουν φόρους στο εξωτερικό ή δεν τους πληρώνουν καθόλου. Πολλές εταιρείες καταφεύγουν σε φορολογικούς παραδείσους και άλλα κενά για να πληρώσουν λιγότερους φόρους όπου δραστηριοποιούνται και κερδίζουν.
Πιο προοδευτικά συστήματα
Τα φορολογικά συστήματα θα πρέπει να λάβουν πολύ περισσότερα από τους πιο υπόχρεους και ικανούς να πληρώσουν. Συγκεκριμένα, αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει:
- • Εισαγωγή ή αύξηση φόρων σε περιουσιακά στοιχεία όπως ακίνητη περιουσία, περιουσία, κληρονομιά και εισόδημα από επενδύσεις («κεφαλαιουχικά κέρδη»).
• Αύξηση των συντελεστών και της προοδευτικότητας των φόρων εισοδήματος φυσικών προσώπων και επιχειρήσεων.
• Μετατόπιση της σχετικής εξάρτησης από τους έμμεσους φόρους – π.χ. στην προστιθέμενη αξία ή τις πωλήσεις ή την κατανάλωση – οι οποίοι τείνουν να είναι οπισθοδρομικοί σε πιο προοδευτική άμεση φορολογία.
• Σκληρή πάταξη της φοροαποφυγής και της φοροδιαφυγής – ειδικά από τους πλούσιους, όσο και αν έχουν πολιτική επιρροή.
• Ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας στον τομέα της φορολογίας για την ενίσχυση και τη σταδιακή κατανομή των φορολογικών εσόδων.
Τέτοιες συστημικές μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες για την προοδευτική δημοσιονομική ανακατανομή, π.χ. με τη χρηματοδότηση της βιώσιμης ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Φυσικά, άμεση προτεραιότητα βραχυπρόθεσμα είναι η χρηματοδότηση μιας μακροπρόθεσμης ανάκαμψης από την πανδημία και τα επακόλουθά της.
Συντονισμός δημοσιονομικής πολιτικής
Οι κυβερνήσεις αναμένεται να συγκεντρώσουν αρκετά έσοδα για να χρηματοδοτήσουν τις υπηρεσίες, τα αγαθά, τις εγκαταστάσεις και τις υποδομές που υποτίθεται ότι παρέχουν, δηλαδή να εκπληρώσουν τις προσδοκίες του κοινού για τα δικαιώματα των πολιτών. Το δημοφιλές τεκμήριο είναι ότι η φορολογική επίπτωση δεν είναι μόνο προοδευτική, αλλά έχει γίνει ολοένα και περισσότερο, αν και το αντίστροφο είναι πιο πιθανό να ισχύει.
Η φορολογία αναμένεται ευρέως να μειώσει, αν όχι να διορθώσει τις ανισότητες. Εάν είναι καλά σχεδιασμένο για αποτελεσματική εφαρμογή και επιβολή, το διεθνές αρχείο δείχνει ότι αυτό είναι εφικτό. Σύμφωνα με τις προσδοκίες του κοινού για προοδευτική αναδιανομή, η κυβέρνηση αναμένεται να μοιάζει με τον Ρομπέν των Δασών, δηλαδή να παίρνει από τους πλούσιους για να δώσει στους φτωχούς.
Φυσικά, το αν η φορολογία είναι προοδευτική εξαρτάται από τον τρόπο είσπραξης και δαπανών της. Ως εκ τούτου, οι φορολογικές πολιτικές και οι πολιτικές δαπανών θα πρέπει να εξετάζονται από κοινού. Αλλά είναι πλέον σαφές ότι ορισμένα πακέτα ανακούφισης από την πανδημία έχουν ωφελήσει κυρίως επιχειρήσεις με επιρροή, με τα ψίχουλα να πηγαίνουν στους πιο άπορους.
Απαιτείται διεθνής συνεργασία για τις κατάλληλες φορολογικές μεταρρυθμίσεις σε αυτήν την εποχή της χρηματοπιστωτικής παγκοσμιοποίησης και για την αποτροπή αυξανόμενων εκροών κεφαλαίων από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Προς το παρόν, η ελαχιστοποίηση της φοροδιαφυγής εξαρτάται από τη δίκαιη και αποτελεσματική διεθνή συνεργασία με όρους δίκαιους για όλους και όχι από όρους που επιβάλλονται από τις πλούσιες χώρες, όπως συνέβη.