«Είδαμε ένα παιδί σε θανάσιμο κίνδυνο. Ξέραμε ότι είχαμε τη δυνατότητα να την πάρουμε και να την προστατέψουμε [her], και ήταν πέρα από το συναίσθημα ή τη σκέψη μας ότι θα το απορρίψαμε», σκέφτηκε ο Andrzej Sitkowski όταν ήταν 15 ετών και ολόκληρη η οικογένειά του κινητοποιήθηκε για να σώσει δύο εβραϊκά κορίτσια και αργότερα τη μητέρα τους. Ήταν το αποκορύφωμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Γερμανία, και η εβραϊκή οικογένεια σίγουρα θα συλλαμβανόταν εάν η οικογένεια του Andrzej δεν επενέβαινε. Αλλά το να τους πάρουν σήμαινε βέβαιο θάνατο αν τους μάθαιναν οι Ναζί. «Νόμιζα ότι αυτό που κάναμε ήταν φυσιολογικό…δεν είπαμε ότι θέλαμε να σώσουμε Εβραίους. Ήρθε κατά σύμπτωση. Αλλά σε αυτή τη σύμπτωση, βρεθήκαμε να είμαστε «menschlich» [human].»
[time-brightcove not-tgx=”true”]
Το παράδειγμά τους και πολλών άλλων πρέπει να είναι μάθημα στον κόσμο. Αυτή την εβδομάδα, ξεκινά η Διάσκεψη για τις εβραϊκές υλικές αξιώσεις κατά της Γερμανίας (Claims Conference), σε συνεργασία με το Yad Vashem, το Παγκόσμιο Κέντρο Μνήμης του Ολοκαυτώματος #DontBeABystander: Αυτοί που ρίσκαραν τα πάντα για να σώσουν μια ζωή.» Στόχος μας είναι να αναδείξουμε άνθρωποι σαν τον Andrzej-μια ομάδα ανθρώπων από τους οποίους πρέπει να μάθουμε όσο έχουμε ακόμα τις προσωπικές τους αφηγήσεις—αυτοί που αναγνωρίστηκαν ως «Δίκαιοι μεταξύ των Εθνών» από τον Γιαντ Βασέμ για τις ηρωικές τους ενέργειες εν καιρώ πολέμου.
Ο τίτλος Δίκαιοι Μεταξύ των Εθνών, έχει γίνει, τα τελευταία εξήντα χρόνια, ένας από τους πιο αξιόλογους τίτλους της σύγχρονης ιστορίας. Στον πυρήνα της λέξης «Δίκαιος» βρίσκεται η βασική ανθρώπινη αξία, το δικαίωμα στη ζωή. Αυτοί οι διασώστες το αναγνώρισαν και στάθηκαν όρθιοι μπροστά στον τεράστιο κίνδυνο για να προστατεύσουν το δικαίωμα ζωής των Εβραίων γειτόνων τους. Αρνήθηκαν να είναι περαστικοί και διακινδύνευσαν τα πάντα, συμπεριλαμβανομένης της ζωής τους και των οικογενειών τους, για να σώσουν τους Εβραίους κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Όπως πολλοί από τους «απλούς ανθρώπους» που δεν έκαναν τίποτα για να σταματήσουν τους Ναζί, και σε πολλές περιπτώσεις πρόθυμα —ακόμα και πρόθυμα— ενώθηκαν με τους Ναζί στις σκληρές και δολοφονικές εκστρατείες τους, οι Δίκαιοι Μεταξύ των Εθνών ήταν επίσης «κοινοί άνθρωποι» — ωστόσο επέλεξε να αναλάβει έκτακτες ενέργειες. Ο Yad Vashem τους περιγράφει: «Κάποιοι έδρασαν από πολιτικές, ιδεολογικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις. άλλοι δεν ήταν ιδεαλιστές, αλλά απλώς ανθρώπινα όντα που νοιάζονταν για τους ανθρώπους γύρω τους. Σε πολλές περιπτώσεις δεν σχεδίαζαν ποτέ να γίνουν διασώστες και ήταν εντελώς απροετοίμαστοι για τη στιγμή που έπρεπε να πάρουν μια τόσο μακροπρόθεσμη και μοιρολατρική απόφαση. Ήταν συνηθισμένα ανθρώπινα όντα, και ακριβώς η ανθρωπιά τους είναι αυτή που μας αγγίζει και πρέπει να λειτουργεί ως πρότυπο».
Τα τελευταία 77 χρόνια, από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος όχι μόνο αναζήτησαν δικαιοσύνη για τη φρίκη που υπέστησαν αυτοί και τα αγαπημένα τους πρόσωπα, αλλά αφιέρωσαν επίσης τη ζωή τους στο να πουν στον κόσμο τι συνέβη. Το κάνουν για να προσφέρουν τις μαρτυρίες τους όσο και το ηθικό τους κύρος, προτρέποντάς μας όλους να παραμείνουμε σε εγρήγορση ώστε να μην επαναληφθούν ποτέ τέτοιες φρικαλεότητες. Και το κάνουν για να μας υπενθυμίσουν ότι το Ολοκαύτωμα δεν ήταν αναπόφευκτο. Συνέβη επειδή — όπως είπε ο αείμνηστος νομπελίστας Prof. Έλι Βίζελ τόσο αξιομνημόνευτα μας είπε — ο κόσμος ήξερε, αλλά έμεινε σιωπηλός.
Ενώ ο αριθμός των συνεργατών στη δολοφονική εκστρατεία της ναζιστικής Γερμανίας ήταν πάρα πολύ μεγάλος, πολύ περισσότεροι άνθρωποι απλώς στάθηκαν δίπλα τους καθώς έξι εκατομμύρια Εβραίοι φίλοι, γείτονες και πολίτες τους περιθωριοποιήθηκαν, εξοστρακίστηκαν, απογυμνώθηκαν από τα σπίτια και τα προς το ζην, εξαναγκάστηκαν σε γκέτο, υποδουλώθηκαν και δολοφονημένος. Ο καθηγητής Βίζελ -ο οποίος επέζησε από το στρατόπεδο θανάτου του Άουσβιτς και του οποίου ολόκληρη η οικογένεια σφαγιάστηκε στο Ολοκαύτωμα- ορκίστηκε «να μην είναι ποτέ σιωπηλός όποτε και όπου τα ανθρώπινα όντα υπομένουν βάσανα και ταπείνωση». Έθεσε ως αποστολή της ζωής του να μας διδάξει όλους ότι «η ουδετερότητα βοηθά τον καταπιεστή, ποτέ το θύμα. Η σιωπή ενθαρρύνει τον βασανιστή, ποτέ τον βασανισμένο. Μερικές φορές πρέπει να παρεμβαίνουμε». Όπου διώκονται άτομα ή ομάδες, «αυτό το μέρος πρέπει —εκείνη τη στιγμή— να γίνει το κέντρο του σύμπαντος».
Δυστυχώς, πολλοί έχουν ξεχάσει (και πολλοί δεν ήξεραν καν) ποιος ήταν ο Elie Wiesel ή τι αντιπροσώπευε. Πρόσφατες έρευνες που διενεργήθηκαν από τη Διάσκεψη Αξιώσεων για την ευαισθητοποίηση του Ολοκαυτώματος στο Ηνωμένες Πολιτείες, Γαλλία, Καναδάς, Αυστρία και το Ηνωμένο Βασίλειο. έχουν δείξει ανησυχητικά κενά στη γνώση των βασικών γεγονότων του Ολοκαυτώματος. Πιο πρόσφατα, είδαμε πόσο πολλοί άνθρωποι τώρα αμφισβητούν εάν το Ολοκαύτωμα συνέβη καθόλου ή πιστεύουν ότι τα καταστροφικά γεγονότα του έχουν μεγαλοποιηθεί ευρέως. Και ίσως είναι μια τέτοια εσκεμμένη άγνοια που βοηθάει στην ανακούφιση μιας συνείδησης που διαφορετικά θα μπορούσε να ενοχληθεί από την αδράνεια απέναντι στη σύγχρονη δίωξη και καταπίεση.
Αλλά πολλοί επιζώντες του Ολοκαυτώματος γνωρίζουν από πρώτο χέρι ότι είναι εδώ σήμερα -όπως και τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονά τους- επειδή ένας Δίκαιος διασώστης επέλεξε να ενεργήσει με μια ταραγμένη συνείδηση και να απλώσει ένα ναυαγοσωστικό χέρι. Οι διασώστες όπως Andrzej Sitkowski ο οποίος, με τη μητέρα του, Helena, έσωσε πολλούς Εβραίους, συμπεριλαμβανομένων των αδελφών Kosak, Marion και Hadassah, δημιουργώντας έναν δεσμό που εξακολουθεί να υπάρχει μεταξύ των δύο οικογενειών σήμερα. Και διασώστες όπως οι Krynskis, αγρότες που έσωσαν την οικογένεια του Sidney Zoltak από βέβαιο θάνατο κρύβοντάς την σε ένα υπόγειο καταφύγιο για 14 μήνες.
Αυτή τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος ας ακούσουμε αυτούς τους επιζώντες και τους διασώστες τους, που μας τίμησαν μοιράζοντας τις οδυνηρές τους αναμνήσεις και που, με απλά λόγια, ήξεραν πόσο σημαντικό ήταν να μην είσαι παρευρισκόμενος.
Όλοι μας έχουμε αναρωτηθεί αν θα ενεργούσαμε με χάρη, καλοσύνη και ανιδιοτέλεια απέναντι στην καταπίεση, το μίσος και τον κίνδυνο. Είθε να βρούμε το κουράγιο να μάθουμε από τις ενέργειες αυτών των διασωστών—Δίκαιων Μεταξύ των Εθνών—τις αθώες ζωές που έσωσαν και τις γενιές που αφέθηκαν να ανθίσουν επειδή των γενναίων πράξεών τους.
Για να δείτε μαρτυρίες από αυτούς τους διασώστες και τους επιζώντες, επισκεφθείτε DontBeABystander.org