Σε αυτό που θεωρήθηκε ορόσημο στον αγώνα για λογοδοσία στον πόλεμο της Συρίας, ένα γερμανικό δικαστήριο καταδίκασε έναν πρώην αξιωματικό των πληροφοριών της Συρίας την Πέμπτη για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ενώ ήταν επικεφαλής κέντρου κράτησης στη Δαμασκό, καταλήγοντας σε όσα λένε ακτιβιστές και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μια δίκη ορόσημο για συστηματικά βασανιστήρια που διέπραξε η κυβέρνηση της Συρίας.

Ο Anwar Raslan, ένας 58χρονος συνταγματάρχης στη συριακή κρατική υπηρεσία ασφαλείας που εργάστηκε στο κέντρο κράτησης του Branch 251 το 2011 και το 2012, καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη από δικαστήριο στη γερμανική πόλη Koblenz.

Ήταν η δεύτερη καταδίκη Σύρου κυβερνητικού αξιωματούχου για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Πριν από σχεδόν ένα χρόνο, το ίδιο δικαστήριο καταδίκασε τον Eyad Gharib, υποχείριο του Ρασλάν, σε τεσσεράμισι χρόνια φυλάκιση. Τόσο αυτός όσο και ο Ρασλάν συνελήφθησαν τον Φεβρουάριο του 2019. Ο Ρασλάν ήρθε στη Γερμανία ως πρόσφυγας το 2014, αφού δραπέτευσε από τη Συρία το 2012. Οι γερμανοί εισαγγελείς τους δίκασαν με βάση την αρχή της καθολικής δικαιοδοσίας, σύμφωνα με την οποία τα εθνικά δικαστήρια μπορούν να έχουν δικαιοδοσία για εγκλήματα κατά του διεθνούς δικαίου, ακόμη και αν διαδραματίζονται εκτός της επικράτειας της χώρας.

«Είναι μια σημαντική μέρα για εμάς και την περίμενα με ανυπομονησία γιατί για εμάς και για άλλους Σύρους, αυτή είναι η μέρα που υπάρχει μια ξεκάθαρη ποινή», είπε ο ενάγων Wassim Mukdad, ένας Σύρος μουσικός που ζει τώρα στη Γερμανία και είχε ανακρίθηκε στο τμήμα 251, «ότι τα βασανιστήρια και τα εγκλήματα που διαπράττονται στη φυλακή του καθεστώτος είναι μεθοδευμένες και συστηματικές και όχι μεμονωμένες περιπτώσεις».

Σε ένα μέτρο της σημασίας της δίκης, πλήθη άρχισαν να παρατάσσονται νωρίς το πρωί της Πέμπτης για να εισέλθουν στο δικαστήριο στο Κόμπλεντς, μια μικροσκοπική γερμανική πόλη στο Ρήνο. Όταν ανακοινώθηκε η ετυμηγορία, μια τηλεοπτική μετάδοση από το εσωτερικό του δικαστηρίου απεικόνιζε τον Ρασλάν σκυμμένο και κρυμμένο το πρόσωπό του πίσω από ένα μονόχρωμο γκρι ρούχο ντυμένο πάνω από το κεφάλι του.

«Για πρώτη φορά, ένα υψηλόβαθμο στέλεχος του συριακού καθεστώτος καταδικάστηκε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας — επίσης χάρη στην ακούραστη δουλειά πολλών ακτιβιστών και ΜΚΟ», δήλωσε ο Πάτρικ Κρόκερ, εκπρόσωπος των εναγόντων και δικηγόρος της Ευρωπαϊκό Κέντρο Συνταγματικών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ECCHR).

«Η ετυμηγορία σήμερα είναι μόνο ένα πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση των εγκλημάτων στη Συρία — αλλά αυτό το πρώτο βήμα είναι συχνά το πιο δύσκολο».

Το τέλος της δίκης έρχεται εν μέσω μιας αργής κίνησης προς την εξομάλυνση με τη Συρία, όπου ο Πρόεδρος Μπασάρ Άσαντ παραμένει σταθερά στην εξουσία, ακόμη και όταν ο πόλεμος έχει αδιέξοδο σε χαμηλό επίπεδο. Τους τελευταίους μήνες, οι χώρες της περιοχής έχουν αποκαταστήσει τους δεσμούς τους με τη Δαμασκό και αυξάνονται οι εκκλήσεις για την επανένταξη της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο.

Με ελάχιστες ελπίδες να απομακρύνουν τον Άσαντ και την κυβέρνησή του, οι αντίπαλοι του προέδρου έχουν καταφύγει στα ευρωπαϊκά δικαστήρια για να λογοδοτήσουν τους εγκληματίες πολέμου σε μια σύγκρουση που ήταν στο αποκορύφωμά της σπίτι: Κυβερνητικές αεροπορικές επιδρομές, αδιάκριτοι βομβαρδισμοί και βίαιες χερσαίες επιδρομές σκότωσαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, έκαναν εκατομμύρια ακόμη πρόσφυγες και μετέτρεψαν το όνομα της χώρας σε συνώνυμο της δυστυχίας.

Αλλά η δίκη του Ρασλάν αφορά περισσότερο το πώς ξεκίνησε. Το 2011, όταν η θέρμη των επαναστάσεων της Αραβικής Άνοιξης στην Τυνησία και την Αίγυπτο άρχισε να φτάνει στη Συρία, άνθισαν διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα κατά της κυβέρνησης, της δυναστείας του Άσαντ και της φιλίας που είχε ζητιανέψει τη χώρα προς όφελος πολύ λίγων. Ο Άσαντ υποσχέθηκε να αντεπιτεθεί.

Τα αντίποινα δέσμευσαν ένα δίκτυο υπηρεσιών ασφαλείας της Στάζι, τα στελέχη των οποίων συγκέντρωσαν τους διαδηλωτές κατά εκατοντάδες και τους πέταξαν σε, όπως είπαν οι ενάγοντες, μια μηχανή ανάκρισης και βασανιστηρίων σχεδόν βιομηχανικής κλίμακας, συμπεριλαμβανομένου του υποκαταστήματος 251, που είναι γνωστό ως Αλ Χατίμπ.

Κατά τη διάρκεια της δίκης, οι μάρτυρες περιέγραψαν μια συλλογή τεχνικών βασανιστηρίων: Οι κρατούμενοι ξυλοκοπήθηκαν βάναυσα και τακτικά, τους κρέμονταν από τα χέρια, υποβλήθηκαν σε ηλεκτροσόκ και στεγάστηκαν σε βρώμικες συνθήκες για εβδομάδες, αν όχι μήνες. Το ρητό μεταξύ των πρώην κρατουμένων ήταν ότι «αυτοί που είναι μέσα λείπουν και αυτοί που βρίσκονται έξω γεννιούνται ξανά».

Ως επικεφαλής του τμήματος ερευνών του Αλ Χατίμπ, ο Ρασλάν είχε κατηγορηθεί για την επίβλεψη της δολοφονίας 58 ανθρώπων και τα βασανιστήρια τουλάχιστον 4.000 κρατουμένων. Αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες και επέμεινε ότι είχε προσπαθήσει να βοηθήσει όσους μπορούσε.

Η υπόθεση αναμένεται να ανοίξει τον δρόμο για άλλες καταδίκες.

«Η σημασία αυτής της δίκης δεν έγκειται στο ότι είναι η πρώτη στον κόσμο κατά των εγκλημάτων του Άσαντ, αλλά ότι εξετάζει επίσης εγκλήματα που εξακολουθούν να βρίσκονται σε εξέλιξη», δήλωσε η Τζουμάνα Σεΐφ, Σύρια ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα και δικηγόρος στο ΕΔΔΑ.

«Δημιουργεί ένα προηγούμενο για το ποια θα είναι η τιμωρία για αυτά τα εγκλήματα».

Πρόσθεσε ότι αναμένει παρόμοιες υποθέσεις να εκδηλωθούν με αυξανόμενο ρυθμό, συμπεριλαμβανομένης μιας που θα ξεκινήσει αργότερα αυτόν τον μήνα εναντίον ενός Σύρου γιατρού που κατηγορείται για ξυλοδαρμό και βασανισμό κρατουμένων σε νοσοκομεία στρατιωτικών πληροφοριών της Συρίας, καθώς και για κάψιμο των γεννητικών οργάνων ενός 14- χρονών αγόρι.

Σε όλες τις 107 ακροάσεις της, η δίκη έθεσε ερωτήματα σχετικά με την ενοχή και την ευθύνη των ατόμων σε ένα σύστημα. Στις καταληκτικές τους δηλώσεις, οι δικηγόροι του Ρασλάν επέμειναν ότι δεν υπερασπίζονταν τις ενέργειες της συριακής κυβέρνησης αλλά ότι ο Ρασλάν, ως απλός συνταγματάρχης, δεν ήταν σε θέση να αντιταχθεί στη μεταχείριση των κρατουμένων χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο.

Κόβει επίσης μια λιγότερο ασπρόμαυρη φιγούρα από ό,τι θα έλεγε η περίπτωση. Ο Ρασλάν είχε αυτομολήσει στα τέλη του 2012 μετά από μια σφαγή στη γενέτειρά του. Διέφυγε στην Ιορδανία προτού ενταχθεί στους αντάρτες, ανεβαίνοντας αρκετά ψηλά ώστε να εκπροσωπήσει την αντιπολίτευση στις συνομιλίες που υποστηρίχθηκαν από τον ΟΗΕ στη Γενεύη το 2014.

Από εκεί πήγε ως αιτών άσυλο στη Γερμανία. Αναζήτησε την αστυνομία στη Γερμανία επειδή υποπτευόταν ότι οι πρώην συνάδελφοί του στις συριακές κατασκοπευτικές υπηρεσίες τον ακολουθούσαν. Στη συνέχεια, η αστυνομία εξέτασε το ιστορικό του και τον συνέλαβε, με τη δίκη του να ξεκινά το 2020.

Οι επικριτές και ακόμη και οι υποστηρικτές παραδέχονται ότι η περίπτωση του Ρασλάν είναι πιθανό να κάνει λίγα για να αλλάξει τα πράγματα στη Συρία.

«Εάν δεν έχετε τους ανώτατους επικεφαλής των υπηρεσιών ασφαλείας και τις πολύ υψηλόβαθμες ομάδες, ανεξάρτητα από το πόσους προηγούμενους αξιωματικούς ασφαλείας διώκετε, δεν θα έχει σημασία», δήλωσε ο Μοχάμεντ Αμπντάλα, διευθυντής της Συριακής Δικαιοσύνης και Κέντρο λογοδοσίας.

«Δεν είναι η δικαιοσύνη που ζητά ο συριακός λαός, αλλά αντίθετα είναι για ένα μικρό υποσύνολο ορισμένων από τα θύματα».

Ο Mazen Darwish, δικηγόρος που ηγείται του Συριακού Κέντρου Μέσων Ενημέρωσης και Ελευθερίας της Έκφρασης με έδρα το Παρίσι και ο οποίος κατέθεσε στη δίκη, αναγνώρισε επίσης τις ελλείψεις.

«Για να είμαστε ρεαλιστές, αυτά τα δικαστήρια δεν είναι η δικαιοσύνη, ούτε η καλύτερη ή η πρώτη επιλογή για την επίτευξή της. Απευθυνόμαστε σε αυτούς γιατί δεν μπορούμε να αποδώσουμε δικαιοσύνη στη Συρία», είπε ο Νταργουίς. Ωστόσο, είπε ότι η δίκη ήταν «θεμελιώδης» και είχε αξία.

«Μετακινεί τις αναφορές μας και την τεκμηρίωση των ομάδων δικαιωμάτων [of Syrian government torture] από το πλαίσιο των αξιώσεων στο πλαίσιο των δικαστικών, νομικών γεγονότων, και αυτό είναι πολύ σημαντικό».

Ο Mukdad, ο πρώην κρατούμενος και ενάγων, θεωρεί επίσης τη δίκη ως ένα σημαντικό πρώτο βήμα.

«Δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή», είπε.

«Δεν θα τελειώσει έως ότου ο Μπασάρ Άσαντ και οι κορυφαίοι βοηθοί του στον στρατό, την ασφάλεια και τις υπηρεσίες πληροφοριών προσφύγουν στα δικαστήρια για τα εγκλήματα που διέπραξαν εναντίον των Σύριων».